GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

COĞRAFİ KONUM   

Bölge, Türkiye’nin güneydoğu kesimini oluşturur. Bu bölge, kuzeyde Güneydoğu Toroslar’ın güney etekleri ile güneyde Suriye ve Irak sınırları arasında bulunur. Batıda K. Maraş’ın doğusu ile Gazi Antep Platosu’nun batısından geçen sınır, bölgeyi Akdeniz Bölgesi’nden ayırır. 

Türkiye yüzölçümünün % 7,5'ini kaplayarak, bölgeler arasında en küçük olan bölgemizdir.

 YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ  

Bölge genel olarak  ova ve platolarla kaplıdır. Yer şekilleri tarıma elverişlidir. Batıdan doğuya doğru ve güneyden  kuzeye doğru gidildikçe yükseklik artar. Karacadağ volkan konisi (1919m) ile Mardin – Midyat Eşiği (1200-1300 m) yükseltinin fazla olduğu yörelerdir. Şanlı Urfa, Gazi Antep, Adıyaman platolarının ortalama yükseltisi 500 -1000 m arasındadır.

TOPRAK

Bu bölgede kızıl renkli kireçli topraklar bulunur. Güneydoğu Toroslar’ın güney yamaçlarında kireçli orman toprakları vardır. 

AKARSU ve GÖLLERİ  

Başlıca  akarsuları kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alan Dicle ve Fırat’tır.

Fırat'ın Nizip, Göksu  kolları, Dicle'nin ise Botan, Garzan, Batman  kolları bölgeye yayılmıştır. Bölgede  tabii göl yoktur. Sadece Fırat ve Dicle üzerine kurulmuş baraj gölleri yer alır.  

İKLİM ve BİTKİ ÖRTÜSÜ

Özellikle bölgenin batısında Akdeniz ikliminin genel özellikleri görülür. Yazları kurak ve çok sıcaktır. Bunun başlıca nedeni güneyden esen sıcak ve kavurucu rüzgârlardır. Batıdan doğuya gidildikçe ve alçak yerlerden yükseklere çıkıldıkça Akdeniz ikliminin etkisi zayıflar, karasal iklimin etkisi daha belirginleşir.

Bölgede  yağışın çoğu  kış aylarında düşer. Yıllık yağış toplamı 500 - 600 mm'dir. İç Anadolu'ya oranla fazla ve Marmara kadar yağış almasına karşın bölgede  yaz aylarında şiddetli bir kuraklık yaşanır. Çünkü  yaz ayları çok sıcaktır. Buna bağlı olarak da buharlaşma fazladır.

Ülkemizin en  yüksek  sıcaklıkları Şanlı Urfa  (46.5 ºC) ve Diyarbakır (46.2 ºC) da görülmüştür. Sıcaklığın bu kadar yüksek oluşu şiddetli buharlaşmaya  neden olmuştur. Dolayısıyla yazın Türkiye'nin sulamaya en çok ihtiyaç duyulan bölgesidir. Kış ayları yüksek yerlerde soğuk geçer. Kar yağışı ve don olaylarına sıkça rastlanılır.

Doğal  bitki örtüsü iklim özelliklerine göre yer yer değişiklikler gösterir. En çok  bozkırlar görülür. Bozkırlar daha çok yüksek olmayan yerlerde yaygındır. Güneydoğu   Toroslar'ın eteklerinde ve Mardin -Midyat Eşiği'nde yüksekliğin artmasına bağlı olarak yağışlar artar. Meşe ormanlarına ve çalılıklara rastlanır. Akarsu boylarında söğüt ve kavak ağaçları yetişir. Orman oranı bakımından %3 ile sonuncudur.    

NÜFUS ve YERLEŞME  

Bölgenin toplam nüfusu 2000 yılına göre 6 608 619 dur. Bölgenin nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üzerindedir.

Nüfus bölgenin  batısında toplanmıştır. Bunda iklim koşullarının daha elverişli olması, sanayinin gelişmiş olması ve işlek yollar üzerinde olması etkilidir.

Dicle ve Fırat ile bunlara karışan kolların düzlükler içine gömülerek oluşturduğu geniş vadi tabanları, yerleşmeye  elverişlidir.

TARIM 

Bölge ekonomisinde tarım ve hayvancılık önemli bir yer tutar. Tarıma elverişli geniş düzlüklerin bulunması ve ayrıca toprağın verim gücünün fazla olması  üretimi artırmaktadır. Ekili - dikili alanlar bakımından %  20 ile dördüncü sıradadır.

Şiddetli yaz kuraklığı bir çok ürünün yetişmesini engeller. Bu bölgeden daha fazla ürün elde edebilmek için sulamaya ihtiyaç vardır. Sulama imkânları geliştiği takdirde nadas yöntemi terk edilecek ve bir yılda birden fazla ürün elde edilecektir. Bölgenin doğal  şartları tahıl ekimine elverişlidir. Bununla birlikte buğday, keten, pamuk, pirinç, nohut ve susam  yaygındır. Antepfıstığı, zeytin ve üzüm Gazi Antep Plâtosu'nda oldukça gelişmiştir. Bölge, Antep fıstığı ve kırmızı mercimek üretiminde birinci sıradadır. Siirt'te menengiç (sakız) ağacının aşılanması ile antepfıstığı üretimi artmıştır. Dicle ve Fırat kenarlarında sulama ile sebze ve meyve   yetiştirilir.  

HAYVANCILIK

Güneydoğu  Anadolu'da bozkırların geniş yer kaplaması küçükbaş hayvancılığı önemli hale getirmiştir. En çok koyun ve keçi beslenir. Güneydoğu Toroslar'ın eteklerinde ve Mardin - Midyat Eşiği'nde kıl ve tiftik keçisi beslenir. Bu bölgede küçükbaş hayvancılık ile birlikte yağ, peynir, yün gibi hayvansal ürünlerin de ticareti yapılmaktadır.

 

 

 

GAP PROJESİ  

GAP  13 ayrı projenin birleşiminden meydana gelmiştir. Bu proje içinde 22  baraj, 19  hidroelektrik santral vardır.

Proje, G.Antep, Mardin, Adıyaman, Şanlı Urfa, Diyarbakır, Batman ve Şırnak illerimizi kapsamaktadır.  

Sadece Atatürk barajından elde edilen elektrik üretimi ülke elektrik üretiminin 1/6'sına eşittir.

(1992) Bölge ekonomisini çok yönlü etkileyen kuraklık problemi GAP projesiyle halledildiği zaman bölgede sosyo - ekonomik yönde büyük değişiklikler görülecektir.  

GAP GERÇEKLEŞTİĞİNDE;

 

• Sulamalı tarıma geçilecektir.  
• Bölgedeki nadas alanları azalacaktır.
• Tarım  ürünlerinin çeşitliliği artacaktır.
• Tarım ürünlerinin verimi artacaktır.
• Pamuk, pirinç, gibi tarım ürünlerinin ekim alanı genişleyecektir.
• Güneydoğu  Anadolu, Türkiye pamuk üretiminde birinci bölge olacaktır.
• Kuru tarıma dayalı buğday, arpa, mercimek gibi tarım ürünlerinin ekim alanı azalacak   fakat üretimleri artacaktır.
• Barajlar suni göl fonksiyonu göreceğinden bölgenin iklimi belirli oranda yumuşayacaktır.
• Elektrik enerjisinde üretim artışı sağlanacaktır.
• İçme suyu olarak kullanılacaktır.
• Su ürünlerinin üretimi artacaktır.
• Tarım ve tarıma bağlı sanayi gelişecektir.
• Bölgede  iş olanakları arttığı için bölgeden diğer  bölgelere göç duracaktır.Diğer bölgelerden Güneydoğu Anadolu'ya göç olacaktır.
• Bölgenin nüfusu ve nüfus yoğunluğu artacaktır.
• Türkiye'nin tarım ürünlerine dayalı ihracatı artacaktır.
• Bölgede  tarım alanları geniş düzlüklerden oluşur. Bu alanların sulanmasıyla tarım gelişecektir.  
• Antepfıstığı, mercimek, üzüm, nohut ve tahıl üretiminin önemli bir kısmı bölgeden karşılanmaktadır. Harran Ovası, sulamanın gelişmesiyle özellikle pamuk ekiminin en fazla yapıldığı yerlerden biri olacaktır.  
• GAP'ın tamamlanmasıyla mısır, pirinç ve ayçiçek gibi ürünlerin üretimindeki artışın daha fazla olması beklenmektedir. Çünkü bu ürünler bol su ve sıcaklık isteği olan ürünlerdir.

SANAYİ

Irak-Türkiye petrol boru hattı bu bölgeden geçer. Batman'da  bulunan petrol rafinerisi hem yöre halkı için önemli bir iş alanı, hem de ülke ekonomisi için büyük bir endüstri kuruluşudur.

Bölgede çıkarılan petrol ve Batmandaki rafineri kara taşımacılığının önemli miktarda canlanmasına neden olmuştur.

YERALTI ZENGİNLİKLERİ

Ekonomisi petrol çıkarımı ve tarıma dayanır. Hayvancılık ikinci sırada yer alır. Yeraltı zenginliği olarak  başta petrol gelir.  

Petrol: Diyarbakır, Adıyaman,  Siirt ve Batman dolaylarında bulunan yataklardan çıkartılır.

Türkiye petrol üretiminin çok büyük bir kısmı buradan  elde edilir. Yıllık üretim 3 milyon tondur. Ancak  bu  Türkiye  ihtiyacının 1/7'sini karşılayabilmektedir.

Cizre ve Silopi çevresinde linyit çıkarılır.

Fosfatın en  fazla çıkarıldığı bölgemizdir. Fosfat, Mardin - Mazıdağı çevresinde çıkarılır.

TURİZM

Bölgedeki Nemrut Dağı (Adıyaman) ile Diyarbakır ve Şanlı Urfa şehrinde bulunan tarihi eserler bölgenin turizm potansiyellerini oluşturur

BÖLÜMLERİ  

Güneydoğu  Anadolu Bölgesi Karacadağ volkan konisi ile iki bölüme ayrılır. Karacadağ'ın doğusunda Dicle, batısında ise Orta Fırat Bölümü yer alır.  

Dİcle Bölümü        

Bu  bölüm, yer şekilleri bakımından sade bir özellik gösterir. Bölümdeki başlıca yer şekilleri Diyarbakır Havzası, Karacadağ volkan kütlesi ve Mardin-Midyat   Eşiği'dir. Dicle nehri, kollarıyla birlikte geçtiği yerlerde plato ve ovalar meydana getirmiştir. Ova ve platolar 500-1000 m yükseltiler arasında yer alır.

Bölümde  yıllık ortalama yağış miktarı 500 mm'dir. Yüksek  sıcaklığa bağlı olarak meydana gelen şiddetli buharlaşma yaz mevsiminde kuraklığa neden olur. Bölümde karasal iklim tipi görülür. Bölümün  tabii bitki örtüsü ise bozkırdır.  

 Başlıca tarım ürünleri ise tahıllar, mercimek ve pamuktur. Toroslar'a doğru ise meyve ve üzüm bağları yer alır.

Karacadağ  volkan konisi bölgenin en yüksek dağıdır.Bu  volkan  konisinden çıkan ve akıcılık özelliğine sahip olan bazalt bölgeye yayılarak yayvan bir görünüm  kazanmasına neden  olmuştur. Karacadağ'ın tabanına sızan sular daha sonra taban suyu olarak yeryüzüne  çıkar ve bölümün su  ihtiyacını karşılar.

Yaz aylarında bölümde yaylacılık faaliyeti görülür.

Bölümdeki Mardin - Midyat Eşiği Diyarbakır havzası ile Suriye arasında yer alan  yüksek bir düzlüktür(1200-1300 m). Burada yüksekliğe bağlı olarak yağışlar 700 mm'ye çıkar. Kireçli bir yapıya sahip olmasından dolayı tarım için yeterli su bulunmaz.

Dicle Bölümü'nde nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının  altındadır. Nüfus, Diyarbakır Havzası ile Mardin - Midyat Eşiği'nde toplanmıştır. Bölümün en büyük ili Diyarbakır'dır.

Bölümün  geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.  

En önemli  yeraltı zenginliği Diyarbakır, Siirt ve Batman'da  çıkarılan petroldür. Yıllık üretimi 3 milyon tondur. Ayrıca Cizre ve Silopi'de linyit çıkarılır.

Orta Fırat Bölümü  

Bu bölümde Gazi Antep ve Şanlı Urfa platoları önemli yer kaplar. Fırat Nehri ve kolları platoları ikiye ayırır. Fırat Nehri plato içerisine 200 m gömülmüş olarak akar. Altınbaşak, Ceylanpınar, Suruç, Birecik ovalarında tahıl ekilir. Atatürk barajı ile yapımı son aşamaya  gelen Şanlı Urfa tünelleri bölümün Türkiye ekonomisindeki  yerini değiştirecektir. Platolarının ortalama  yükseltisi 500 ile 1000 m'dir. Platolar, tortul ve volkanik taşlardan meydana gelmiştir.

Orta Fırat Bölümü'nde yazları sıcak ve kurak, kışları serin ve yağışlı olan Akdeniz iklimi görülür.  

Bölümün en gelişmiş ili Gazi Antep'tir. Adıyaman, Nizip, Birecik, Şanlıurfa, Harran, Suruç, Ceylanpınar, Siverek, Viranşehir bölümün diğer önemli il ve ilçe merkezleridir.

Halkın geçimi, tarım ve hayvancılıktan sağlanır. Tarım ürünü olarak tahıl, mercimek, antep fıstığı yetiştirilir. Ayrıca bağlar, bahçeler ve zeytinlikler yer alır. Bunun  yanısıra pamuk, çeltik ve susam da ekilir.

Adıyaman  ve Kâhta'da petrol çıkarılmaktadır